Autor: Robert Klimowicz

Jenot należy do rodziny  psowatych. W zależności od regionu nosi nazwy zwyczajowe: junat, kunopies, lis japoński, a w języku kuśnierzy – szop Ussuryjski.

Choć ojczyzną jenotów jest północno-wschodnia Azja, to obecnie występują na obszarze prawie całej Polski. W latach 30. ubiegłego wieku radzieccy myśliwi przywieźli go do Europy. Wypuszczono wtedy na tereny byłych republik Związku Radzieckiego – Białorusi i Ukrainy, około 9 tysięcy osobników. Do Polski zwierzęta przywędrowały z terenów dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy (pierwsze osobniki zaobserwowano w roku 1955 w Puszczy Białowieskiej).

Obecnie jenot występuje w prawie całej Polsce – głównie w lasach położonych nad jeziorami i rzekami. Spotkać go też można w lasach mieszanych i przybrzeżnych zaroślach. Jest zwierzęciem, które adoptuje się niemal w każdych warunkach, unika jedynie suchych borów sosnowych.

Jest to ssak średniej wielkości – z wyglądu przypomina niewielkiego psa lub szopa pracza. Jest zwierzęciem nieco mniejszym od lisa. Jego długość dochodzi do 70 cm, a wysokość w kłębie 35 cm. Masa ciała dorosłych osobników wynosi od 5 do 8 kg.  Tułów ma długi, krępy, głowę małą z krótkim, spiczastym pyskiem. Wietrznik czarny. Zaokrąglone uszy ledwo wystają z długich włosów głowy.

Krótki ogon nie przekracza 1/3 długości ciała –  gruby i puszysty. Futro zimowe tworzą bardzo długie ościste włosy i gęsty włos puchowy. Długi włos pokrywa równomiernie całe ciało włącznie z głową i ogonem. Tylko kończyny, pysk, i zewnętrzna strona uszu pokryte są krótkim, gęstym włosem. Na pysku ma czarną plamę, która obejmuje oczy, policzki i bokobrody, tworząc charakterystyczną maskę.

Włosy na kończynach, uszach, wokół oczu i na policzkach są ciemnobrązowe lub prawie czarne, na bokach szyi, bakach, czole i pysku biało-żółte. Włosy porastające policzki i boki głowy tworzą charakterystyczne bokobrody. Włosy ościste na grzbiecie, łopatkach i ogonie są ciemnobrunatne lub czarne, tworząc jakby krzyż. Brunatno-szare umaszczenie boków przechodzi w żółto-szare na brzuchu.

Futro letnie pozbawione włosów puchowych jest jaśniejsze od zimowego, o odcieniu rudobrązowym. Stopy są nieowłosione. Jenoty linieją wiosną najpierw gubiąc włos puchowy, a następnie ościsty. Proces zmiany włosa kończy się w zależności od płci i stanu fizjologicznego od października do grudnia.

U tego gatunku prawie nie występuje dymorfizm płciowy. Zwierzęta te są monogamiczne – tworzą trwałe pary, zamieszkujące wspólny obszar i razem opiekujące się potomstwem.

Okres godowy (cieczka) trwa w na przełomie lutego i marca i odbywa się najczęściej po przebudzeniu ze snu zimowego. W czasie godów samce wydają głos w postaci skowytu i głuchego mruczenia.

Po ciąży, która trwa przeciętnie do 70 dni, samica rodzi zwykle w kwietniu lub w maju 7-9 młodych, czasem zdarza się, że i 15 młodych. W momencie przyjścia na świat młode są  ślepe, ale porośnięte futerkiem. Oczy otwierają po 10 dniach.

Dwumiesięczne jenoty mają już umaszczenie zbliżone do dorosłych. Samica karmi je przez 2 miesiące. Młode usamodzielniają się w wieku 4 – 5 miesięcy, a dojrzałość płciową osiągają w wieku 9 -11 miesięcy. Przy matce pozostają do lata, a od jesieni się całkowicie usamodzielniają. Odchowane oddalają się od miejsc ojczystych. Średni zasięg wędrówek nie przekracza zazwyczaj 20 km, choć zdarzają się wędrówki na odległość ponad 150 km.

Na schronienie wykorzystują nisko położone dziuple lub lisie i borsucze nory. Wykorzystują również spróchniałe pnie rosnących lub zwalonych drzew, wykroty, dziury pomiędzy korzeniami drzew lub gęste zarośla krzewów czy trzciny. Nory kopią nie dalej jak 500 – 800 m od brzegów wód. Są one proste, zazwyczaj z jedną komórką i jednym wyjściem długości 3 – 6 m. Za komorą znajduje się jeszcze krótki odcinek ślepej nory. Częściej jednak korzystają z opuszczonych nor borsuczych czy lisich. Przystosowują je do swych potrzeb wyściełając gniazdo i zatykając zbędne wyjścia. Nory utrzymane są w czystości.

Nory zajmują w październiku po uformowaniu par i przebywają w nich z krótką wiosenną przerwą do lipca, tj. do usamodzielnienia się szczeniąt. W lecie korzystają z nor doraźnie, częściej spędzają dnie w legowiskach usłanych w trzcinach lub gęstych zaroślach, pod wykrotami, nawisami świerków czy też stogami siana.

Są to oddalone o 10-15 m od wyjścia nory jamy wypełnione kałem. Kału nie zagrzebują. Latryny ukryte są często pod nawisami świerków.

Jenoty prowadzą nocny tryb życia, jednak w okresie wychowu młodych są aktywne również w ciągu dnia. W czasie mroźnych zim zmniejszają aktywność, czasami zapadają w stan odrętwienia, który może trwać nawet kilka tygodni. Największe mrozy zawsze przesypiają w ciepłej norze. Gdy temperatura na zewnątrz się podnosi, wychodzą z nor w poszukiwaniu pokarmu, nie oddalając się więcej jak na 150-200 m

Na zimę jenoty tyją, zwierzęta, które nie zgromadziły dostatecznego zapasu tłuszczu nie zasypiają na zimę i zazwyczaj giną. W końcu lutego wzrasta aktywność jenotów, powoduje ją głód i sezon godowy.

Zachowują się bardzo ostrożnie. Dnie spędzają w norach lub legowiskach w gęstych trzcinach czy zaroślach. W czasie żerowania przeszukują brzegi zbiorników wodnych, chodzą po płyciznach. Doskonale i chętnie pływają. W lesie poruszają się wolno, przeszukując starannie różne zakamarki. Po odkrytych haliznach przebiegają szybko.

W razie niebezpieczeństwa warują, starając się wtopić w tło otoczenia. Czasem zamykają oczy i udają martwe, by przy nadarzającej się okazji szybko i niespodziewanie czmychnąć. Tam gdzie jest ich dużo, często 2 lub 3 osobniki żerują w pobliżu. Węch mają doskonały, wzrok i słuch dość słaby.

Zwierzęta te na wolności dożywają do około 8 lat, jednak średni wiek osobników w populacji nie przekracza zazwyczaj lat 3.

Są wszystkożerne – jedzą głównie padlinę, drobne ssaki, ptaki i ptasie jaja, ryby (potrafią doskonale pływać a nawet nurkować) płazy, owady oraz owoce i nasiona. W okresie zimowym, kiedy dostępność różnych źródeł pokarmu jest ograniczona, odżywiają się przede wszystkim padliną. Teren łowiecki jenota może wynosić 1 – 12 km2.

Wpływ jenota na rodzimą faunę jest słabo zbadany. Chociaż w ciągu roku odżywia się przeważnie drobnymi gryzoniami i bezkręgowcami, jednak wiosną i latem może specjalizować się w wyrządzaniu szkód w koloniach lęgowych ptaków wodnych i wodno-błotnych, mogą również być czynnikiem ograniczającym populacje kuraków leśnych oraz stanowić zagrożenie dla lokalnych populacji płazów. Na przedwiośniu może być groźny dla osłabionych saren.

Jako gatunek wszystkożerny, jenot może konkurować z rodzimymi gatunkami drapieżników średniej wielkości, szczególnie z lisem i borsukiem. W niektórych rejonach może obniżać dostępność padliny, która na przełomie zimy i wiosny stanowi ważne źródło pokarmu innych drapieżników. Może być także roznosicielem groźnych chorób i pasożytów (wścieklizna, świerzb).

Fot: nature-photogallery.eu

Głównymi przyczynami naturalnej śmiertelności jenotów jest drapieżnictwo ze strony wilków i wałęsających się psów oraz choroby zakaźne – głównie wścieklizna i świerzb.

Trzeba pamiętać, że rozprzestrzenianie się zwierząt na obcych dla nich obszarach jest wynikiem działalności człowieka. Trafiają one do środowiska przez niefrasobliwość hodowców, którzy w momencie, kiedy nie radzą sobie ze swoimi podopiecznymi, po prostu wypuszczają je „na wolność”.

Polowanie

Informacje o wzroście liczebności jenota, sprawiły, że w 2001 roku trafił on na listę zwierząt łownych. W przypadku tego zwierzęcia nie obowiązuje okres ochronny, można na nie polować przez cały rok. W stosunku do jenota stosuje się te same metody polowań co wobec wszystkich drapieżników. Należy pamiętać, iż wystarczy amunicja śrutowa o średnicy od 3,5 do 4 mm (nr 2 – 0).

Lokalnie, np. na terenach chronionych i w ostojach ptaków, często poluje się na jenoty, a także odławia się je w pułapki klatkowe. Jednak – ze względu na ich skryty tryb życia, dużą liczebność, nie reagowanie na wabienie – ograniczanie populacji jenotów w praktyce jest mało efektywne.

Fot: DinoAnimals.pl

Lis to najbardziej pospolity drapieżnik występujący w Polsce. Lis jest zwierzęciem występującym niemalże w całej Eurazji, Ameryce Północnej, a także w północnej Afryce. W Polsce można go spotkać w całym kraju, we wszystkich obwodach łowieckich.

Ma wydłużony tułów, ostro zakończony, wydłużony aż do nosa (wietrznik) pysk oraz trójkątne uszy. Wietrznik jest czarny i wilgotny jak u psa. Ciało lisa może mieć długość do 90 cm, wysokość w kłębie do 35 cm, masa ciała od 5 do 10 kg. Kończyny lisa (stawki) są stosunkowo krótkie – co ciekawe przednie kończyny są 5-cio palczaste natomiast tylne 6-cio. Trop lisa podobny jest do tropu psa.

Fot: https://www.facebook.com/Hunting-268871353537/

Kita (ogon) jest długa oraz puszysta zakończona białym kwiatem. Może mieć długość od 30 do 50 cm. Na jej górnej części ok. 5 cm od końca występuje gruczoł zapachowy wykorzystywany do zaznaczania swojego terytorium. Gruczoł ten nazywany jest fiołkiem.

Z wierzchu sierść lisa jest zazwyczaj ruda, spód ciała biały, natomiast uszy oraz dolne części kończyn są kolory czarnego. Często jednak występują anomalie w ubarwieniu stąd biorą się różne nazwy, jak krzyżak czy węglarz. Lis linieje raz w roku – na przełomie kwietnia i maja (linka). Tracą wówczas dłuższą sierść zimową. Jesienią nie zmieniają jej ponownie, a ich futro jedynie gęstnieje i rośnie na długość.

Do najchętniej zamieszkiwanych terenów przez lisa należą pola, łąki i lasy. Jego ulubionym biotopem są śródpolne laski. W większych kompleksach leśnych zasiedla zazwyczaj obrzeża. Lubi też lasy z bogatym podsystemem lub gęsto zadrzewione młodniki.

Występowanie lisa na świecie

Lis jest zwierzęciem wszystkożernym, jednak w jego diecie przeważa pokarm mięsny. Podstawowym pożywieniem lisa są gryzonie myszowate, robaki oraz ślimaki. Zdarza się, że upoluje zająca czy królika, często też żywi się ptakami. Nie gardzą także padliną. Lisy zawsze wybierają ofiary, których jest najwięcej do zdobycia w jego łowisku. W ciągu roku lis może upolować nawet 5.000 różnych gryzoni.

Jeśli chodzi o pokarm pochodzenia roślinnego, to przeważają w nim owoce leśne, korzenie niektórych roślin oraz (co czasem budzi zdziwienie) warzywa, jak pomidor. Pokarm roślinny może stanowić nawet 5% całej masy żeru.

Znaczenie lisa jako czyściciela leśnych terenów jest niezastąpione. Eliminuje on sztuki chore oraz słabe, jak również zjada padlinę oraz zmniejsza populację gryzoni. Badania naukowe potwierdzają, że lis wraz z ptakami drapieżnymi jest największym regulatorem populacji gryzoni. Zjadając owoce przyczynia się również do przenoszenia  nasion  i wzbogacania bioróżnorodności łowisk.

Lisy podobnie jak wiewiórki robią spiżarnie, w których przechowują zgromadzony na gorsze czasy pokarm. Są świetne w wyszukiwaniu swoich magazynów i z niesamowitą precyzją potrafią zlokalizować wszystkie miejsca, w których ukryły swoje zapasy.

W pobliżu siedlisk ludzkich odwiedza często wysypiska śmieci, a także kurniki. Dzienne zapotrzebowanie lisa na pokarm to około 0.75 kg.

Rytm aktywności lisa zależny jest od aktywności jego ofiar, przy czym szczyt dobowej aktywności przypada na świt. W słoneczne mroźne dni, lisy polują również w czasie dnia. Generalnie za dnia odpoczywają w norach. Lubią tez nasłonecznione, spokojne miejsca, gdzie mogą odpoczywać.

Charakterystycznym polowaniem lisa jest myszkowanie – polowanie na gryzonie na rżyskach, łąkach czy też nieużytkach. Lis uśmierca ofiarę gryząc ją w kark, a następnie kilkukrotnie potrząsając ją w pysku.

Lis, DinoAnimals.pl

Cieczka lisa ma miejsce na przełomie stycznia i lutego, czasem trwa do marca. Wtedy to samce (psy) zaślepione żądza pokrycia samicy odbywają zacięte walki o pierwszeństwo w godach, gdyż za jedną samicą (liszka, lisica) podążać może nawet kilka samców. Podczas walki często tną się po pyskach oraz ogonach (ogon lis świadczy o jego statusie w lisiej społeczności). Zdarza się że podczas walki jeden z lisów odgryzie drugiemu kitę, skazując go na wieczne oszpecenie w oczach lisiego rodu. Charakterystycznym odgłosem jest poszczekiwanie w czasie cieczki.

Okres płodności u liszek trwa do sześciu dni, w tym czasie samica kopuluje ze zwycięskim samcem. Kopulacja jest głośna i trwa do 20 minut. Ma miejsce zazwyczaj w norze.

Ciąża trwa przez około 50 dni. Szczenięta przychodzą na świata na przełomie kwietnia i maja – zazwyczaj 2-8 sztuk. Samica rzuca jeden miot rocznie. Okres laktacji trwa ok. 1,5 miesiąca, jednak po ok 2-3 tygodniach zaczynają już przyjmować pokarm mięsny. W wykarmianiu młodych udział biorą oboje rodzice.

Młode rodzą się ślepe, otwierają oczy po około 14 dniach. Niedoliski mają szaro-płowe wełniste futerko z malutką krawatką w białym kolorze. Dopiero po 6 tygodniach ich futro przypomina dorosłego lisa. Po około 3-4 miesiącach małe stają się samodzielne, w tym czasie matka zabiera je na pierwsze polowanie. Po około 10 miesiącach uzyskują dojrzałość płciową. Niedoliski opuszczają norę na stałe dopiero jesienią, kiedy zaczynają samodzielne życie.

Fot: napulpit.com

Średnia długość życia lisa na swobodzie to około 10-12 lat, jednakże w rzeczywistości niewielki ich procent przeżywa dłużej niż kilka lat.

Do najlepiej rozwiniętych zmysłów lisa należą słuch, wzrok, węch oraz – co ciekawe – dotyk ułatwiający polowanie na gryzonie. Zmysły lisa są wyostrzone i niesamowicie sprawne. Wzrok, słuch oraz węch są rewelacyjne. Słyszą pisk myszy nawet ze 150 metrów. Lis jest zwierzęciem niesamowicie zwinnym i szybkim – potrafi poruszać się z prędkością nawet 50 km/h.

Lis kopie nory zazwyczaj o kilku korytarzach oraz jednej komorze gniazdowej do około 3 m pod ziemią. Często też można spotkać się z norami o jednym korytarzu prowadzącym do komory gniazdowej. Nora lisia bardzo często wykorzystywana jest przez wiele pokoleń tej samej lisiej rodziny.

Lis jest zwierzęciem prowadzącym samotny tryb życia i przez większą część czasu nie tworzą rodzinnych grup. Hierarchie socjalną można zaobserwować jedynie u samców oraz tylko w czasie rui. W pary łączy się wiec jedynie sezonowo. Na pozycję socjalną osobnika wpływają głównie wiek samca, temperament oraz kondycja fizyczna. Jesienią oraz zimą lis prowadzi raczej koczowniczy tryb życia, natomiast wiosną i latem – osiadły.

Fot: tapeciarnia.pl

Areał osobniczy lisa to obszar obejmujący wybudowaną norę oraz jedno lub więcej z łowisk. Średnia wielkość łowiska lisa waha się między 60, a nawet 150 ha. Terytorializm to cecha jedynie samców, które oznaczają granice swego terytorium wydzielinami gruczołów zapachowych, a także odchodami pozostawionymi w dość widocznych miejscach – pniaki, kamienie.

Wzrost populacji lisów nastąpił w Polsce w wyniku corocznych szczepionek przeciw wściekliźnie oraz akcji mających doprowadzić do zaniechania noszenia naturalnych futer.

Okresy polowań

• Od 1 czerwca do 31 marca
• na terenach obwodów łowieckich, w których występuje głuszec lub cietrzew lub prowadzono w ostatnich 2 latach kalendarzowych zasiedlenia zająca, bażanta lub kuropatwy – na lisy polujemy przez cały rok;

Na lisy można polować indywidualnie i zbiorowo. Wystarczą uprawnienia podstawowe.

Do cech przemawiających za zredukowaniem wyjątkowo dużej populacji lisa w naszym kraju zaliczyć można, dużą presję na zwierzynę drobną, taką jak zając, kuraki czy koźlęta saren. Jak zawsze prawda tkwi po środku a w zbrodniczym procederze niszczenia populacji zwierzyny drobnej udział bierze również człowiek oraz bezkarne, jak do tej pory, ptaki krukowate.

Najczęściej z pędzonych miotów uciekają jako pierwsze, jeszcze przed innymi zwierzętami. Natychmiast słyszą, kiedy naganka startuje. Nieuważny ruch myśliwego podczas polowania uniemożliwia praktycznie oddanie skutecznego strzału do tego rudego drapieżnika, jako że lis potrafi w pełnym biegu zrobić nagły zwrot (młynek) i uciec na pełnej prędkości, zanim myśliwy jest w stanie złożyć się do strzału.

Broń do polowań na lisy:

• o lufach gwintowanych – sztucer, ekspres, kniejówka, dryling – myśliwska amunicja półpłaszczowa i pełno płaszczowa o energii pocisku nie mniejszej niż 1.000 J w odległości 100 m od wylotu lufy. Najlepsze są małe kalibry kulowe takie jak: .222 Rem, .223 Rem, 5,6×50, 5,6×57 .243 Win.
• gładkolufowa – jednorurka, dubeltówka, bok, dryling, kniejówka – amunicja śrutowa, ze śrutem o średnicy do 4,5 mm (tak właściwie to zdecydowanie wystarczy śrut o średnicy od 3,5 do 4,0 mm).

Podczas polowań zbiorowych najlepiej używać dubeltówki lub boków. Na polowania z ambon lepsza okaże się broń gwintowana małych kalibrów, która ma wystarczającą energię do powalenia lisa, mały odrzut i płaski tor lotu.

Skutecznie poluje się na lisy przy myszarniach. Myszarnie to miejsca, gdzie wykłada się słomę, a w środek sypie ziarno zbóż (słoma powinna leżeć na paletach, tak aby nie gniła). Taka spiżarnia przyciąga z okolic wszystkie gryzonie, ich duza liczba zostawia coraz silniejszy zapach, co z kolei wabi lisy.

W 2015 roku populacja lisa w Polsce wynosiła 202 tys. sztuk. W sezonie 2014/2015 upolowano w naszym kraju 147 tys. osobników.